Intimidatie van overheidsmedewerkers via juridische procedures

Burgers hebben het recht te procederen tegen besluiten van de overheid. Dit kan bijvoorbeeld door het indienen van bezwaren. Ook kunnen burgers in het kader van de Wet open overheid (Woo) informatie opvragen.
Slechts een klein aantal politieke ambtsdragers en – medewerkers geeft aan dat ze het afgelopen jaar te maken heeft gehad met intimidatie door (het dreigen met) juridische procedures. In die voorkomende gevallen kan de impact ervan echter groot zijn, op zowel personen als de organisatie. Dit blijkt uit een verkennend onderzoek dat DSP-groep in samenwerking met I&O Research in opdracht van het WODC uitvoerde.

Omvang intimidatie beperkt

Het onderzoek richt zich vooral op politieke ambtsdragers en overheidsmedewerkers van lokale overheden. Zij zijn extra zichtbaar en mogelijk extra kwetsbaar voor intimidatie door juridische procedures. Dat komt door de geringe afstand tussen het bestuur en de burger en omdat hun beslissingen vaak directe invloed hebben op de persoonlijke omgeving van burgers en ondernemers in de gemeente.

Burgers zetten met enige regelmaat wettelijke procedures in. Over het algemeen vinden lokale overheidsbestuurders en -medewerkers dat burgers daarbij netjes omgaan met hun rechten en dat ze wettelijke procedures niet misbruiken. Slechts een klein aantal overheidsbestuurders en ‑medewerkers heeft aangegeven dat ze het afgelopen jaar te maken heeft gehad met intimidatie door (het dreigen met) juridische procedures. Het gaat dan bijvoorbeeld om een overweldigende hoeveelheid verzoeken, vaak over een langere periode. Ook de houding van de indiener, zoals het op de persoon spelen en het taalgebruik, draagt bij aan de mate waarin een procedure als intimiderend wordt ervaren. Daarnaast komt ook een combinatie met andere vormen van agressie en geweld regelmatig voor. In de meeste gevallen zijn het burgers en ondernemers die juridische procedures inzetten. Vaak gaat het om zogenoemde veelprocedeerders die meerdere vormen van procedures starten en andere vormen van agressie en geweld inzetten en/of de pers erbij halen.

Gevolgen intimidatie vooral voor organisatie voelbaar

De persoonlijke gevolgen van deze vorm van intimidatie zijn voor de meeste politieke ambtsdragers en overheidsmedewerkers beperkt. Ze zien het afhandelen van procedures als hun taak, ook als ze procedures als intimiderend ervaren. Sommigen ervaren daardoor wel meer werkdruk en stress of minder werkplezier. Een enkeling verlaat door intimidatie de functie. Daarentegen zijn de consequenties voor de organisatie meer voelbaar. Door vertraging van besluitvormingsprocessen en zelfs uitstel of afwijzing van besluiten, loopt de werkvoorraad van lokale overheden soms vast. Dat heeft weer bijkomende gevolgen, zoals inhuur van extra personeel, dwangsommen en kosten voor verloren rechtszaken. Dit alles neemt niet weg dat er ernstige gevallen van intimidatie bekend zijn. Vaak is er dan sprake van verschillende en/of herhaalde vormen van intimidatie.

Raakt aan relatie overheid – burgers

Het is binnen dit onderzoek lastig vast te stellen in hoeverre burgers onrechtmatig gebruikmaken van wettelijke middelen. Het raakt immers aan de toegang tot het recht en aan het gebruik van wetten die burgers moeten beschermen tegen onrechtmatig handelen van de overheid. Bovendien gaat het hier ook over de relatie tussen burger en overheid die de laatste jaren gespannen is. Daarbij speelt mee dat de manier waarop de overheid contact met burgers maakt steeds meer een juridische insteek krijgt. Hierdoor roept het ook eerder juridische reacties op.

Geïntegreerde aanpak en meer inzicht

Intimidatie via wettelijke middelen is een van de vormen van agressie en geweld waar politieke ambtsdragers en overheidsmedewerkers mee te maken kunnen krijgen. Een aparte aanpak voor dit fenomeen lijkt ons onderzoekers niet wenselijk. Daarvoor is de samenhang met andere factoren en aanpakken te groot. We zien meer in aandacht hiervoor in de bestaande aanpakken van agressie en geweld. Ook kan meer worden ingezet op het verbeteren van de relatie en het aangaan van gesprekken tussen overheid en burgers om een verdere juridificering tegengaan. Een beter inzicht krijgen in de motivatie van daders én meer inzicht in de andere zijde van de medaille – burgers die zich geïntimideerd voelen door procedures door de overheid – behoren eveneens tot de aanbevelingen.