Rapport notificatiesysteem slachtoffers kinderpornografie

Slachtoffers van kinderpornografie zijn vaak dubbel slachtoffer. Naast het misbruik zelf lijden zij voortdurend door de gedachte dat beeldmateriaal van het eerdere misbruik rondzwerft op internet en daar tot gerief dient van pedoseksuelen en anderen met afwijkende seksuele voorkeuren. In 2017 is in samenwerking met de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen internationaal onderzoek uitgevoerd naar slachtoffers van kinderpornografie.

Uit het onderzoek bleek dat er bij slachtoffers grote behoefte bestaat aan maatregelen die het internet opschonen en die hen kunnen helpen het leven te herpakken. Naar aanleiding van het onderzoek is er binnen de Tweede Kamer gedebatteerd over de mogelijkheden om deze slachtoffers beter te ondersteunen bij het herstel. Daarbij is nadrukkelijk verwezen naar het Amerikaanse Victim Notification System dat slachtoffers informeert wanneer beeldmateriaal van misbruik opduikt in zogenaamde downloadzaken.  

Nederlands notitificatiesysteem 

De minister van Rechtsbescherming heeft naar aanleiding van het debat toegezegd onderzoek te laten doen naar de wenselijkheid en haalbaarheid voor een Nederlands notificatiesysteem voor slachtoffers van kinderpornografie. Met zo’n systeem zouden slachtoffers op twee momenten geïnformeerd moeten worden:

1. In strafzaken wanneer bij Nederlandse downloaders het materiaal gevonden wordt.
2. En meer in het algemeen – wanneer het materiaal op internet opduikt.
   

DSP-groep deed onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een dergelijk systeem in Nederland. 

Motieven notificatie

Hoewel de overgrote meerderheid van de slachtoffers aangeeft genotificeerd te willen worden, laat het onderzoek zien dat de wenselijkheid van een notificatiesysteem toch twijfelachtig is. De redenen dat slachtoffers en ouders/vertegenwoordigers genotificeerd willen worden, is namelijk dat ze zekerheid willen dat er geen verdere verspreiding heeft plaatsgevonden van het beeldmateriaal. Of dat ze uitsluitsel willen krijgen – hoe zwaar die wetenschap ook is – dat het materiaal daadwerkelijk verspreid is. Bij notificatie in het kader van een strafzaak speelt verder nog het motief van genoegdoening en het uitoefenen van slachtofferrechten.  

Herwinnen controle op het leven twijfelachtig

Al deze motieven kunnen worden geschaard onder het overkoepelende motief weer controle op het leven terug te krijgen. Er is echter geen wetenschappelijk onderzoek dat inzicht verschaft in de mate waarin notificatie van slachtoffers van kinderpornografie helpt bij het herwinnen van controle over het leven en het herstel van het trauma. Ook op basis van het Amerikaanse victim notification system kunnen geen uitspraken gedaan worden over de effectiviteit, omdat het notificatiesysteem daar pas recent zijn huidige vorm kreeg. (De wijze van notificeren zoals dat in Amerika tot voor kort gebeurde, was voor slachtoffers van kinderpornografie soms zeer belastend).  

Kans op secundaire victimisatie

Nederlandse deskundigen die binnen dit onderzoek bevraagd zijn, twijfelen of notificatie kan bijdragen aan herstel van het slachtoffer en wijzen op het risico van secundaire victimisatie. Wordt besloten tot het beschikbaar stellen van een notificatiesysteem, dan zal namelijk ook volledig transparant gecommuniceerd moeten worden wat het systeem kan opleveren voor het slachtoffer. Én wat niet. Wat dat laatste betreft: op dit moment zijn opsporingsinstanties niet in staat de verspreiding en permanente aanwezigheid van het beeldmateriaal op internet een halt toe te roepen. En zo lang dat niet verandert, zal een goed werkend notificatiesysteem slachtoffers vooral de boodschap brengen dat het materiaal wijdverspreid is en steeds weer opnieuw wordt aangetroffen. Het is twijfelachtig of slachtoffers gebaat zijn bij dat inzicht.  

Beperkte opsporingstechniek beeldmateriaal

Verder beperkt de huidige stand van de techniek vooralsnog de potentiële opbrengst van een notificatiesysteem. Zo is het feitelijk onhaalbaar om het hele internet met crawlers te doorzoeken op de aanwezigheid van beeldmateriaal van te notificeren personen. En ook kan niet zonder draconische investeringen tegemoet gekomen worden aan behoeftes van slachtoffers die hopen dat oud, nog onbekend, materiaal van het eerdere misbruik kan worden opgespoord. Ook die boodschap zal eerlijk verteld moeten worden.