Ernstige misstanden in champignonbedrijven, Bulgaarse vrachtwagenchauffeurs die met schijnconstructies tewerk zijn gesteld, en Filippijnen die zonder vergunning op Nederlandse olieplatforms werken. Arbeidsuitbuiting is een wereldwijd probleem dat ook in Nederland voorkomt. Als er één beschrijving is van arbeidsuitbuiting is het dat de uitbuiting slecht in beeld is, zich overal

voordoet waar dat kan, en dat de vormen van uitbuiting veranderlijk zijn en zich steeds aanpassen. En met de massale toestroom van vluchtelingen in Europa is het zeer waarschijnlijk dat nieuwe vormen van uitbuiting zich ontwikkelen, zowel in Nederlands als daarbuiten. Wat zijn dan de nieuwe fenomenen van arbeidsuitbuiting waarmee Nederland mogelijk te maken krijgt?

Arbeidsuitbuiting internationaal gezien

In opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) deed DSP-groep internationaal onderzoek naar nieuwe fenomenen van arbeidsuitbuiting die zich in Nederland voor zouden kúnnen doen. We deden dit samen met het International Victimology Institute Tilburg (INTERVICT) van Tilburg University. Een boeiende opdracht die in het licht van de huidige migratie- en vluchtelingenstromen actueel is en blijft.

Arbeidsuitbuiting is een ernstige schending van de fundamentele rechten van de mens. Het is strijdig met de Grondwet en met de principes van sociale zekerheid, het stelsel dat mede is ontwikkeld om afhankelijkheid van – en willekeur door – een werkgever tegen te gaan. Arbeidsuitbuiting valt strafrechtelijk onder het ruimere begrip ‘mensenhandel’ en is in Nederland sinds 1 januari 2005 strafbaar gesteld. In de Engelse taal gebruikt met veelal het begrip ‘forced labour’ (dwangarbeid), dan wel het begrip ‘modern slavery’ (moderne slavernij).

Vrij verkeer van personen binnen de EU

Arbeidsuitbuiting heeft een belangrijke internationale component. Slachtoffers in Nederland zijn voor het grote merendeel buitenlanders: uit EU en niet-EU landen (derdelanders). Arbeidsuitbuiting is daarmee sterk gerelateerd aan migratie. Veel arbeidsuitbuiting in Nederland hangt dan ook samen met het vrije verkeer van personen en diensten binnen de EU en de migratiestromen binnen en naar de EU. Daarom hebben we over de grens onderzoek gedaan naar fenomenen van arbeidsuitbuiting in Europese landen om zo een beeld te krijgen van de mogelijke risico’s in de vorm van nieuwe fenomenen van arbeidsuitbuiting die ook naar Nederland kunnen overwaaien.

Nieuwe fenomenen

Fenomenen in Nederland die zich in vergelijking tot enkele omringende landen nu nog weinig voordoen en waarvan op basis van een vergelijking een mogelijke toename wordt verwacht zijn bijvoorbeeld:

  • het steeds meer omzeilen van sociale zekerheid en belastingen
  • het innen van uitkeringen van anderen voor eigen gewin
  • een mogelijke toename van gedwongen bedelarij als aparte vorm van mensenhandel

Daarnaast zien we ook nieuwe fenomenen die opkomen in de ons omringende landen. Specifieke voorbeelden daarvan zijn de uitbuiting van wc-dames langs snelwegen in België, de nanny’s voor ouderen in Oostenrijk, uitbuiting op maneges in België, uitbuiting middels het inhouden van uitkeringen in het Verenigd Koninkrijk, en in Duitsland uitbuiting door migranten met identiteitsdocumenten en werkvergunning van landgenoten zonder geldige verblijfs- en of werkvergunning, door hen te laten werken op hun werkvergunning.

Duidelijk mag zijn dat gezien het constant veranderende gezicht van arbeidsuitbuiting en de internationale component het noodzakelijk is om nationaal en internationaal structureel zicht te krijgen en  houden op nieuwe fenomenen van arbeidsuitbuiting. Dit onderzoek kan daarbij een belangrijke rol spelen.

Zie ook ons onderzoek naar arbeidsuitbuiting onder Bulgaarse migranten in opdracht van de International Labour Organisation (ILO) van de Verenigde Naties.

Meer weten?

Voor meer informatie over het onderzoek, of wanneer u wilt verder praten over de rol van uw organisatie ten aanzien van arbeidsuitbuiting, kunt u contact opnemen met Manja Abraham.