Cultuurhistorie in ruimtelijke ordening

DSP onderzocht in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in welke mate cultuurhistorie is ingebed in de ruimtelijke ordening van gemeenten. We bestudeerden
48 bestemmingsplannen en beheers-
verordeningen en deden interviews in 18 gemeenten. Daarbij hebben we naar de hele keten gekeken: van beleidsvorming tot toetsing en handhaving.

Behalve de formele kant (of cultuurhistorie in bestemmingsplannen is opgenomen en of de vergunningverlener er rekening mee houdt in de toetsing) hebben we ook de inhoudelijke en procesmatige kwaliteit van het inbrengen van cultuurhistorie in de ruimtelijke ordening onderzocht.

Cultuurhistorie werkt niet altijd goed door

Bestemmingsplannen zijn het belangrijkste instrument dat gemeenten hebben om cultuurhistorie in de ruimtelijke ordening te brengen. Daarbij is het belangrijk om drie onderdelen van een bestemmingsplan te onderscheiden: de toelichting, de regels en de verbeelding. Alleen de laatste twee zijn juridisch bindend. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid dat cultuurhistorische waarden weliswaar staan beschreven in het toelichtende deel van het bestemmingsplan, maar niet doorwerken in de regels en de verbeelding en dus niet juridisch bindend zijn voor een vergunningaanvrager. In ons onderzoek constateren we dat in een deel van de bestemmingsplannen de cultuurhistorische waarden inderdaad niet goed doorwerken. Voor verschillende soorten cultuurhistorische waarden is het beeld verschillend: voor archeologische waarden is de doorwerking in regels en verbeelding zeer goed, voor gebouwd erfgoed, stads- of dorpsgezichten en cultuurlandschappelijke waarden is de situatie veel minder goed.

Verschillen tussen én binnen gemeenten

In dit onderzoek heeft DSP ook gekeken naar andere instrumenten waarmee gemeenten cultuurhistorie kunnen inbedden in de ruimtelijke ordening. Vanuit oogpunt van de komst van de Omgevingswet is een belangrijke conclusie dat er grote verschillen zijn tussen gemeenten en ook binnen gemeenten (tussen verschillende bestemmingsplannen en tussen gebieden in de gemeente). Deze verscheidenheid betekent de ene keer dat er een zeer sterke inbedding van cultuurhistorie is en de andere keer een zwakke inbedding. Nu gemeenten volop gaan experimenteren met omgevingsvisies en -plannen is een belangrijke uitdaging hoe cultuurhistorische waarden structureel en volwaardig kunnen worden meegenomen.
Onze onderzoeksrapportage biedt daartoe verschillende aanknopingspunten.