Middelengebruik en seksuele grensoverschrijding

Van straatintimidatie tot seksueel misbruik

In 2021 deed Nina Faulstich onderzoek naar seksueel grensoverschrijdende situaties bij Amsterdamse meiden en jonge vrouwen (Van straatintimidatie tot seksueel misbruik). Ze deed dit in opdracht van het programma tegen Seksuele Intimidatie en Seksueel Geweld (SISG) van het Actiecentrum Veiligheid en Zorg (AcVZ). In het onderzoek kwamen meiden en jonge vrouwen zelf aan het woord over de volgende onderwerpen:

• Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag volgens de meiden?
• Hoe kan het voorkomen worden?
• En waar hebben slachtoffers behoefte aan?

Uit dit onderzoek bleek dat middelengebruik en SISG-problematiek vaak in één zin genoemd worden, maar op verschillende manieren aan elkaar gerelateerd zijn.

Vervolgonderzoek voor SISG

Hier wilde het programma SISG meer over weten. Daarom heeft Nina, samen met Mensje van Puffelen, Aline Petersen en Maud Pluijm, begin 2023 vervolgonderzoek gedaan. Zij maakten een verdiepingsslag op de relatie tussen seksueel grensoverschrijdende situaties en middelengebruik/misbruik. Ook voor dit onderzoek gingen zij weer in gesprek met de doelgroep zelf, zowel slachtoffers als niet-slachtoffers.
Ze bespraken in hoeverre drugs en alcohol een rol speelt in het leven van Amsterdamse meiden en vrouwen, wat de ervaring is met seksuele grensoverschrijding en middelengebruik en in hoeverre er behoefte is aan begeleiding, ondersteuning en behandeling op het gebied van middelengebruik/misbruik.

Populaire middelen

Alcohol- en drugsgebruik komt veel voor onder Nederlandse jongeren. Hoewel het drinken van alcohol onder de 18 jaar niet is toegestaan, betekent dit niet dat ze het ook niet doen. Volgens de meiden is het vanaf ca 16 jaar vrij gebruikelijk om alcohol te drinken. Ook drugsgebruik is niet zeldzaam onder de jeugd. Volgens de meiden zijn de meest gebruikte drugs onder jongeren hasj en wiet. Harddrugs, zoals cocaïne en XTC, worden ook regelmatig gebruikt, maar over het algemeen wel door een oudere doelgroep.

Drie invalshoeken

Literatuurstudie wijst uit dat de relatie tussen middelengebruik en seksueel geweld gezien kan worden als een vicieuze cirkel, waarbij seksueel geweld en middelenmisbruik risicofactoren vormen voor elkaar. Deze relatie hebben wij in het onderzoek benaderd vanuit drie verschillende invalshoeken:

1. Seksuele grensoverschrijding na vrijwillig middelengebruik

Meiden en jonge vrouwen zijn van mening dat veel seksueel grensoverschrijdende situaties plaatsvinden doordat grensvervaging optreedt als gevolg van (overmatig) middelengebruik. Meiden zijn volgens hen minder goed in staat om hun grenzen aan te geven wanneer zij hebben gedronken of drugs hebben gebruikt. Bij grensoverschrijding na vrijwillig middelengebruik is vaak sprake van victim blaming. Slachtoffers krijgen te horen dat zij ‘maar niet zoveel had moeten drinken’. Een seksueel grensoverschrijdende situatie is echter nooit de schuld van het slachtoffer, in geen geval.

2. Seksuele grensoverschrijding na onvrijwillig middelengebruik

Drogeren is een bekend fenomeen bij jongeren, maar geen van de meiden die wij gesproken hebben heeft aangegeven zelf ooit slachtoffer te zijn geweest. De meesten kenden wel iemand die slachtoffer werd. Toch lijken ook veel spookverhalen de ronde te doen volgens de respondenten. Meiden hebben veel verhalen via via gehoord. Drogeren kent veel verschillende middelen en methodes, maar ‘iets in een drankje stoppen’ lijkt het meest voorkomend. Volgens een respondent wordt er op feestjes door jongens misbruik gemaakt van meiden die teveel gedronken hebben. Of worden meiden expres dronken ‘gevoerd’ of drugs gegeven om seksueel misbruik van ze te maken. De meiden zijn zich erg bewust van het gevaar van drogering. Ze nemen daardoor verschillende maatregelen om te voorkomen dat dit hen overkomt.

3. Middelengebruik als coping mechanisme
Veel slachtoffers van seksueel geweld gebruiken middelen als gevolg van hun trauma, bijvoorbeeld met de verwachting dat middelen de spanning die ze ervaren, kunnen verminderen. Door gebruik van alcohol of drugs kunnen ze hun gedachten even verzetten. Vaak heeft het eerste gebruik van deze middelen een zeer positieve werking op het slachtoffer: ze voelt zich veel vrolijker. Bij herhaald gebruik is dit gevoel echter moeilijk te evenaren. In veel gevallen is er steeds vaker en meer nodig, met verslaving als gevolg.

Behoeften en adviezen

We hebben de meiden en jonge vrouwen in het onderzoek ook gevraagd in hoeverre volgens hen behoefte is aan behandeling, begeleiding en ondersteuning op het gebied van middelengebruik. In antwoord hierop gaven meiden die slachtoffer zijn behoefte te hebben aan hulpverlening met expertise, verslavingszorg binnen de hulpverlening en laagdrempelige, kleinschalige en toegankelijke voorzieningen. Meer preventief gaven de meiden aan dat het belangrijk is om aandacht te besteden aan een (beter) positief zelfbeeld van meiden en preventie van middelengebruik.